Beloglavi sup ima nacionalni, kulturološki, obrazovni, ekonomski, sanitarni i estetski značaj, i predstavlja atribut lokalnih zajednica koje ga poseduju. Beloglavi sup je od pamtiveka sveta ptica za Srbe! Nije slučajno što baš njegov lik ima tako značajnu ulogu u heraldici srednjovekovne Srbije. Karakteristična glava obrasla paperjem, sa grivicom u dnu vrata jedinstvena je u prirodi i nedvosmisleno je prikazana na grbovima srednjevekovne Srbije.
“Heraldička poza” supa – Trešnjica, 1989. (Foto: S. Marinković)
Manastir Žiča, 1207. – 1218. godine
Avnon u manastiru Ljubostinja, 1410. godine
Manastir Žiča, novi ornament nakon rekonstrukcije
Bogorodica Ljeviška, 1307. -1310. godine
Ornament crkve Lazarica, 1375. godine:
Manastir Žiča, 1209. godine
U Srbiji su se održale, zajedno sa ovim pticama, do današnjih dana razne legende i verovanja koja beloglavom supu pridodaju natprirodne moći. On je “sveta” ptica, glasnik koji vidi budućnost. Niko ne sme da mu naudi, jer bi se u suprotnom navukao gnev bogova na porodicu. Sup je “pravedan”, grabljivica koja nikad ne ubija svoj plen nego dolazi “po svoje”, a njegov prikaz se često nalazi uz slovenskog boga Velesa zaštitnika stočara. Postoji verovanje da sup živi 500 i više godina i zato je narodna izreka za nekoga “živeće orlova veka”.
Vekovno ropstvo pod Turcima prekinulo je drevnu tradiciju Srba i značaj beloglavog supa, pa je kao simbol i sveta ptica pao u zaborav. Još jedino stari stočari čuvaju legende i verovanja od zaborava.
U novije doba srpski heraldičari nisu uspeli da prepoznaju i sagledaju značaj ove vrste na grbu srednjovekovne Srbije i povežu je sa savremenim grbom, pa smo dobili grb sa likom orla kakvog nema nigde u prirodi, umesto drevnog simbola Srba – beloglavog supa. Svakako da se nije slučajno baš lik beloglavog supa našao na grbu Nemanjića, Mrnjavčevića, Lazarevića i Crnojevića.
Međutim, nije se samo u Srbiji prepoznavao značaj ove vrste. Još u praistoriji ljudi su imali poseban odnos prema ovoj ptici što potvrđuju mnogi sačuvani artefakti iz tog perioda. Drevni narodi su obožavali beloglavog supa i ugradili su ga u mnoge prastare običaje i legende. Od pripitomljavanja divljih životinja i sa pojavom stočara očuvala se harmonija u prirodi u kojoj je beloglavi sup imao važnu sanitarnu ulogu nad stadima.
Beloglavi sup zbog svog načina života predstavlja glasnika između ljudi i bogova koji se slobodno kreće kroz sva tri sveta: bogova, ljudi i podzemlja. U Starom Egiptu njegovim likom predstavljana je boginja Neghbet ćerka vrhovnog boga Ra. Kasnije je nju zamenila boginja majka Mut, žena boga Amona. Sledbenici Zaratrustra poštovali su vrhovnog boga Ahura Mazda mudrog Gospod Ormuzda, koji je posedovao rep i krila beloglavog supa. I dan danas se praktikuje ritual uklanjanja pokojnika nazvan “nebeska sahrana” kod Parsa i na Tibetu gde je beloglavi sup deo rituala.
FONDACIJA za zaštitu ptica grabljivica
Izvesnost brzog nestanka ove značajne vrste za Srbiju naterao nas je da se pre 25 godina organizujemo i osnujemo “Fondaciju za zaštitu ptica grabljivica” kako bismo pomogli državi da sačuva beloglavog supa. Fondacija za zaštitu ptica grabljivica prati populaciju beloglavog supa i pomaže u sprovođenju mera aktivne zaštite, koje su zaustavile dalje naglo propadanje ciljane vrste. Opšta podrška naroda omogućila je da sačuvamo beloglavog supa i da danas imamo najveću populaciju ove ugrožene vrste na Balkanu. Beloglavi sup je ponovo simbol Srbije, ali i primer uspešne zaštite ugrožene vrste.
U Evropi i na Bliskom istoku znaju za beloglave supove iz Srbije. Sprovođenjem programa obeležavanja ptica u rezervatu Uvac uspeli smo da saznamo da su naše ptice nađene u 20 zemalja Evrope i Bliskog istoka.
Povratak tradicije u stočarstvu, sa nezamenjivom ulogom beloglavog supa u iskonskom načinu uklanjanja uginule stoke obezbediće očuvanje harmonije u prirodnim procesima u Srbiji. Zaštita beloglavog supa stvorila je uslove za njegov povratak na porostore u istočnoj Srbiji sa kojih se povukao pre više od 70 godina. Zaštita beloglavog supa je primer kako možemo da sačuvamo neke ugrožene vrste, ako to budemo dovoljno želeli.
Priključite nam se… » u radu na zaštiti beloglavih supova i očuvanju biodiverziteta Srbije:
Sv. Carica Jelena, Lesnovo, 1347. – 1348. godine
Grb Crnojevića, Cetinje, 1451. godina
Još jedan od grbova iz doba Nemanjića.